Koç Üniversitesi Kimya ve Biyoloji Mühendisliği Bölümünden Prof. Dr. Seda Kızılel ve ekibi hücre plakları üzerine geliştirdikleri öncü çalışmalar ve canlı hücrelerin doku onarımı konusunda devrim yaratacak projeleri ile TEKNOFEST 2023’te yaşam bilimleri alanında birincilik ödülünün sahibi oldu. Prof. Dr. Kızılel ile kendilerini bu önemli buluşa götüren zorlu süreci KURIOUS’a anlattı.

İncecik bir kâğıt düşünün, tıpkı bir yara bandı gibi. Ve bu kâğıdın hücrelerden oluştuğunu düşünün, üstelik kendi hücrelerinizden. Vücudunuzda hasar gören bir dokuya yapıştırıldığında, orayı kendi hücrelerinizle tamir edebiliyor olsun. Kulağa bilim-kurgu ürünü gibi gelen bu hücre kâğıtları (veya plakaları), hasar görmüş ya da işlev kaybına uğramış dokuların onarılmasında son 4-5 yıldır klinik uygulamalarda kullanılıyor. Özellikle de kalp, akciğer, kıkırdak ve gözün en dış tabakası olan korneada. Ancak, böyle bir onarıma belki de en fazla ihtiyaç duyulacak olan yer, sinir dokusu. Çünkü sinir hücreleri çok yavaş bölünüyorlar ve çevredeki diğer doku hücreleri daha hızlı çoğalarak hasarlı bölgeyi onlardan önce kapatıyor. Bu nedenle de sinir dokunun kendini iyileştirebilme kapasitesi son derece kısıtlı. Dolayısıyla, sinir doku hasarlarının onarımında hücre plakaları tam anlamıyla hayat kurtarıcı olabilir.

Gelelim nasıl üretildiklerine. Kişinin hasarlı dokusundan biyopsi yoluyla sağlıklı hücreler toplanıyor. Bu hücreler laboratuvarda özel yöntemlerle çoğaltılıyor ve yan yana gelmeleriyle bu hücre kâğıtları elde ediliyor. Bir nevi “kişiye özel” iyileştirici doku yamaları olarak düşünebilirsiniz. Hücreler kişinin kendisine ait olduğu için de doku reddi ihtimali yok. Bazen çoklu tabakalar halinde de üretilebiliyorlar. Hatta bu çoklu tabakaların bir kısmı, kullanılacağı organın yapısına uygun şekilde, farklı hücre tiplerinden de oluşabiliyor. Örneğin, kalpte yoğun kas dokusu ve üzerinde de ince bir epitel doku bulunuyor. Kalp için kullanılacak hücre plakası da aynı şekilde, altta kas ve üstte de epitel hücrelerinden üretilen çoklu tabakalardan oluşabiliyor. Bu plakaların alttaki dokuyu besleme gibi bir görevleri yok. Doğrudan bir yama gibi çalışıyorlar: Sağlıklı hücrelerden oluşan plakalar hasarlı bölgeyi örtüyor ve burada dokuyu rejenere ediyor, organı onarıyorlar.

Bu teknolojiye ciddi bir ihtiyaç var, özellikle de omurilik hasarları gibi, dokunun kendi kendini onarmasının zor olduğu tıbbi vakalarda. Dolayısıyla pazar payı da gittikçe yükseliyor. Önümüzdeki 10 yıl içerisinde akıllı hücre kültürü plakalarının üç milyar dolar kadarlık bir pazar payına ulaşması bekleniyor. Ancak büyük ölçekte üretimlerin yapılabilmesi için yatırım desteği şart.

Koç Üniversitesi Kimya ve Biyoloji Mühendisliği Bölümünden Prof. Dr. Seda Kızılel ile Dr. Kiyumars Jalili, Doktora Öğrencisi Esra Yalçın Kaya ve Işılay Göktan’dan oluşan ekibi, geliştirdikleri bu hücre kâğıtları (veya plakaları) ile TEKNOFEST 2023’te Sağlık ve Yaşam Bilimleri kategorisinde “En İyi Girişim” ödülünü aldılar. Heyecan verici bu yeni ürün biyoloji, kimya ve teknoloji birlikteliğinin nasıl meyveler verebileceğinin harika bir örneği.

Dr. Kızılel’in konuyla ilgili ilginç bir kişisel öyküsü de var. Bu çalışma için patent başvurusu yapmalarından birkaç ay sonra bir özofagus (yemek borusu) ameliyatı geçirmiş. Ameliyattan birkaç hafta sonra başvurularının kabul edildiğini ve hatta bir de ödül aldıklarını öğrendiğindeyse, geliştirdikleri bu hücre plakalarının aslında özofagusta da kullanılabileceğini düşünmüş. Ancak bunun operasyon esnasında yapılması gerektiğinden, kendi geliştirdiği üründen kendisi yararlanma şansı bulamamış.

Haberin devamı için https://kurious.ku.edu.tr/hucre-plakanizi-nasil-alirdiniz/