İstanbul'da yaşamanın en keyifli yanlarından biri , her noktasında keşfedilecek yüzlerde kültür mirası yatıyor olması. Haftasonlarını İstanbul'u keşfetmek ve sokaklarda tarihin peşinden yürümek isteyenler için Mezunlar Derneği 10 senedir Kültür Turları organizasyonu yapıyor.

Mezunlar Derneği - İstanbul Kültür Turları'nın Nisan ayındaki adresi Haliç ve Çevresi 'ydi . 

Yine Fest Travel ile 16 Nisan Cumartesi günü Koç Üniversitesi ailesinden 18 kişinin katılımıyla , profesyonel rehber Deniz Yalav rehberliğinde İstanbul'un en eski yerleşim bölgelerinden olan ve gerçek anlamda inanç, din, dil ve sosyal paylaşımların iç içe geçtiği bir mozik sunan Haliç'i gezdik .

Haliç ve Çevresi'nde Fener ve Balat semtlerinde dolaştık, dini mimari örneklerini, sivil mimarlık örnekleri ve sokak dokusunu yakından tanıdık. Günümüzde kültürel mirasın korunması ve geleceğe aktarılması amacıyla yürütülen restorasyon ve koruma projelerinin bir örneği de Fener ve Balat Semtlerinde yürütülmüştür. Fener ve Balat Semtlerinin Rehabilitasyonu Programı Avrupa Komisyonun 7 milyon avro hibesi ile 2003-2007 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. Bu süreçte yüzlerce ev restore edilmiş, semt sakinlerinden oluşan Topluluk Katılım Forumu ve Semt Gönüllüleri gibi oluşumlar kurularak yapılan çalışmanın semt sakinlerince benimsenmesi ve sürdürülmesi sağlanmaya çalışılmıştır. Bu program ile ilgili detaylı bilgi için http://www.fenerbalat.org/

Gezdiğimiz rota surlarla çevrili iki semt arasında kalan tarihi bölgeydi. Cibali ve Aya Kapı'dan başlayan turda gördüğümüz yapılar şunlardı: Gül Camisi, Aya Nikola Rum Ortodoks Kilisesi, Kantemir Evi, Meryem Ana Rum Ortodoks Kilisesi, Fener Rum Lisesi, Patrikhane ve Aya Yorgi Kilisesi, Sveti Stefan (Bulgar  Ortodoks Kilisesi), İoannis Prodromos Kilisesi (Tur-u Sina Manastırı), Bala Semti , Surp Hıreşdagabet Ermeni Kilisesi, Ferruh Kethüda Camisi, Ayvansaray, Vlaherna Ayazma ve Kilisesi ve İvaz Efendi Camisi.

Kültürü her anlamda yaşamak amacıyla bu turumuzda sürpriz bir değişiklik de yaparak tarihi ve gurme kültürünü biraraya getirdik. Turlarımızda öğlen molalarını sandwichlerimizle, gezilen bölgede bir kahvede yapıyorduk. Bu kez turlara katılan Koç Üniversitesi ailesi mensuplarının önerileriyle gezinin içine bir de yemek keyfi ekledik. Yaklaşık 20 yıldır Eminönü'nde, Güneydoğu Mutfağı'nın en güzel örneklerini sunan, muhteşem manzaralı 'Hamdi Restaurant'da keyifli bir öğlen yemeği yedik ve turumuza midemizi de mutlu ettikten sonra devam ettik . 

Bölge Tarihi hakkında...

Kentsel ve Mimari Çevre
Günümüzde, Fener ve Balat semtleri kuzeydeki Bizans dönemi surları ile güneydeki bölgeyi çevreleyen yamaçlar arasına sıkışmış durumdadır. Haliç kıyısını izleyen ve çevre yoluna bağlanan transit yol sayesinde semte ulaşım kolaydır. Ancak, bu yoldan semtlerin algılanamaması ve araç park etme olanağının bulunmaması semtlerin çekiciliğini azaltmaktadır.

Fener ve Balat, birbirini dik açı ile kesen bir yol düzenine sahiptir. Semtlerin tipik kentsel yapısı, bölgeyi tahrip eden yangın sonrası parselasyondan kaynaklanır. Cumbalarıyla ahenkli bir görünüme sahip cepheler ve günümüzde cemaat yokluğundan dolayı bazıları kapanmış dini yapılar, bölgenin mimari karakterini belirler.

Semtlerdeki binalar bir ila dört katlıdır. Bunların yarıdan fazlası 1930 öncesi yıllarda inşa edilmiş olup semtin özgün karakterini oluştururlar. 1930-1950 yılları arasında yapılan binalar ise bu mimari karakteri devam ettirmekle beraber dönemin özelliklerini de yansıtmaktadır.

Fener
Rum Patrikhanesi'nin burada bulunmasından dolayı, Fener, Bizans döneminden beri Rumların yoğun olduğu bir bölge olmuştur. 17.yüzyılda, Fener, kesme taştan evleri ve zengin süslemeli bina cepheleriyle seçkinlerin ve burjuvaların tercih ettiği bir yerleşim mekanı olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Fener'de oturan, iyi eğitim görmüş ve bir kaç dil bilen Rumların önemli bir bölümü tercüman ya da diplomat olarak üst düzey devlet görevlerinde bulunmuşlardır.

18. yüzyılda aristokrat Rum aileleri Patrikhaneci varında ahşap ya da kagir villalar inşa etmeye başlamışlar, ancak yerleşim yapısı 19. yüzyılda önemli ölçüde değişmiş, Fener'in ileri gelen aileleri semtten ayrılarak, Boğaz kıyısındaki Tarabya, Kuruçeşme veya Arnavutköy gibi köylere yerleşmişlerdir. Geride kalan memurlar, zanaatkarlar ve küçük tüccarlar, bölgede yangından sonra boşalan parsellerde inşa edilen sıra evlere yerleşmişlerdir.19.yüzyılın sonlarında İstanbul'un Adalar, Kadıköy, Şişli gibi burjuva semtlerine doğru yaşanan ilk göç dalgasıyla nüfus yapısında köklü bir değişim başlamış fakat Fener, 1960'lı yıllara kadar bir Rum semti olarak kalmıştır. 1960'lı yıllarda Rumlar'ın kitlesel olarak ülkeden ayrılmasıyla yaşanan ikinci göç dalgasından sonra semte özellikle Karadeniz Bölgesi'nden gelen düşük gelirli bir nüfus yerleşmiştir. Bu arada, sanayileşme nedeniyle semtin karakteristik kıyı özelliği de bozulmaya başlamıştır.

Fener'in de dahil olduğu Haliç'in güney kesimi, özellikle 1980 yılından sonra çok önemli fiziksel değişimlere sahne olmuştur. 1984 ile 1987 yılları arasında, Fener'deki 18.yüzyıldan kalma son taş binaların büyük bir kısmı ile Balat İskelesi'nin de bulunduğu Haliç kıyısındaki binalar, dönemin Belediye Başkanı'nın yönlendirdiği geniş ölçekli bir program çerçevesinde yıkılmış, bu uygulamadan, kıyı surlarının dışında sadece bir kaç tarihi yapı kurtulabilmiştir. Yıkılan binaların yerinde düzenlenen yeşil alanlar, aradaki yoğun taşıt yolu nedeniyle semt halkı tarafından kullanılamamakta, semt halkı hala yeşil alan sıkıntısı çekmektedir.

Balat
Balat özellikle İstanbul Musevileri açısından tarihi önem taşımaktadır. İstanbul'un fethinden sonra kente getirilen Makedonya Musevileri ile İspanya'dan göç edenler bu semte yerleştirilmişlerdir. Balat, burada yaşamış küçük bir Ermeni cemaatinin varlığıyla birlikte Bizans döneminden beri hep bir Musevi semti olmuştur.

19. yüzyıla kadar, Balat'ın dolambaçlı sokakları gemiciler, denizciler, sokak satıcıları ve hamalların toplanma mekanıydı. 1894 yılındaki depremin ve semtin yapısını derinden etkileyen yangınların ardından, semtin nüfus yapısı da büyük değişikliğe uğramıştır. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren semtin en zengin kesimi buradan ayrılarak bugün de Hahambaşılık'ı ve önemli sinagogları da içeren Musevi kurumlarının bulunduğu Galata'ya taşınmıştır. 20. yüzyılda, özellikle İsrail devletinin kurulmasından sonra Balat nüfusunun yaklaşık dörtte biri Balat'tan ayrılmıştır. Bu dönemden sonra Balat'taki Musevi cemaat azınlık durumuna düşmüş, Karadeniz Bölgesi ve özellikle Kastamonu' dan gelen yeni göç dalgası semtin çehresini büyük ölçüde değiştirmiştir. 1960'lı yıllardan sonra semtin Musevi sakinleri ekonomik durumlarının iyileşmesiyle birlikte Şişli'ye taşınmışlardır. İş olanakları ve düşük kiraların semte çektiği işçi nüfusu Balat'ın sosyal yapısını değiştirmiştir.